De Colonia Ulpia Traiana

Welkom op een fascinerende reis door de tijd door de geschiedenis van Colonia Ulpia Traiana, het Romeinse Xanten - in de oudheid bevond zich hier een van de grootste metropolen in de Germaanse provincies van het Romeinse rijk. Op het hoogtepunt vulden meer dan tienduizend mannen, vrouwen en kinderen de straten van de stad met leven. De sporen die ze in de grond achterlieten, vertellen het verhaal van hun leven aan de noordgrens van het rijk.

Eerste kolonisten en de legioenen van Rome

De Romeinse geschiedenis van Xanten begint lang vóór de stichting van de Colonia met de komst van de legioenen. De Nederrijn was destijds slechts dunbevolkt. Dat veranderde plotseling met het eerste Rijnoffensief van de Romeinse keizer Augustus. Met de aankomst van de legioenen rond 13/12 v.Chr. werd op de Fürstenberg het eerste legioenskamp gebouwd. Vanaf dat moment was er altijd minstens één legioen in het gebied van Xanten gelegerd.
Het kamp van twee legioenen was in de 1e eeuw na Christus soms een van de belangrijkste bases van het hele rijk. Wegen, waterwegen en een haven bevoorraadden de tot tienduizend legionairs ter plaatse. De toenemende koopkracht trok ook talloze burgers naar de plaats - er ontstond een nederzetting.

Oprichting en bloeitijd van Colonia Ulpia Traiana

Na de opstand van de Germaanse Bataven in 69/70 na Christus werd een deel van de verwoeste nederzetting herbouwd. Ongeveer dertig jaar later verleende keizer Trajanus het de status van colonia. Het Romeinse Xanten was een van de 150 hoogstgeplaatste steden in het hele Romeinse rijk. Oude wegen werden gesloopt en er werd een gebied van 73 hectare bebouwd met een rechthoekig stratenpatroon. Op de kruising van de twee nieuwe hoofdstraten werd een forum gebouwd als politiek en zakencentrum en het Capitool als belangrijkste tempel voor de staatsgoden. Er was ook ruimte in de colonia voor lokale goden. De bloeitijd van de Colonia was de 2e eeuw. Deze tijd werd gekenmerkt door handel, culturele diversiteit en economische bloei. Alle grote gebouwen dateren uit dit glorieuze tijdperk in de stad.

De stadsbevolking

Toen de stad tot colonia werd verklaard, kregen de inwoners het Romeinse staatsburgerschap. Dit omvatte alle wettelijke en fiscale privileges. Waar voorheen het Germaanse stamrecht en daarna de legioenen regeerden, heerste nu een burgerlijk bestuur met openbare ambten naar Romeins model. De bevolking was multicultureel: mensen met verschillende achtergronden, waaronder Romeinen, Germaanse stammen en Galliërs, kwamen samen in Xanten. De taalkundige diversiteit was groot: mensen spraken niet alleen Latijn. Romeinen waren degenen die deelnamen aan de cultuur. Voor de soldaten in het nabijgelegen legioenkamp was de situatie zeer vergelijkbaar. Na het verlaten van de militaire dienst vestigden een flink aantal zich met hun gezinnen in de Colonia. Actieve soldaten namen ook deel aan het dagelijkse stadsleven, niet in de laatste plaats aan de bouw van grote stedelijke gebouwen.
Het merendeel van de bebouwing bestond echter uit eenvoudige woongebouwen. Het gewone volk in de Colonia woonde meestal in zogenaamde striphuizen. Ze waren typerend voor de nederzettingen in de noordwestelijke provincies. De huizen kenmerkten zich door een lange en smalle vorm. Werkplaatsen en verkoopruimtes bevonden zich aan de straat, de huiskamers bevonden zich aan de achterkant van het huis of op de eerste verdieping. Rijkere mensen konden zich meer uitgebreide muurschilderingen en vloerbedekkingen, vloerverwarming, sculpturen, waardevolle meubels en duur serviesgoed in hun huizen veroorloven.
Een groot deel van de eenvoudige bevolking verdiende de kost met handenarbeid. Tegenwoordig kunnen deze bewoners nog steeds worden geïdentificeerd aan de hand van gereedschappen en productieresten. De vondsten doen denken aan slagers, bakkers, smeden, bronsgieters, slotenmakers, schilders en vele andere beroepen. Er waren ook allerlei diensten en kooplieden die goederen uit het hele rijk aanboden. Dagelijkse benodigdheden, maar ook bouwmaterialen en luxeartikelen, werden voornamelijk via de haven geïmporteerd. De Rijn bleef de levensader van de stad. Landbouw was de belangrijkste industrie in het gebied rond de Colonia. Omdat de kwaliteit van de bodem aan de Nederrijn nauwelijks voldoende was voor een rendabele landbouw, lag de focus op de veehouderij. Talloze botvondsten getuigen van een goede vleesaanvoer.

Het 30e Legioen

In de 2e eeuw speelde het 30e Legioen een belangrijke rol in de welvaart van de stad. Sinds 122 na Christus lag het ten zuiden van de Colonia op de Fürstenberg, waar al eerdere legioenen gelegerd waren. Ongeveer tweehonderd jaar lang bleef het het "huislegioen" van de Colonia. Tegenwoordig is er niets meer van het kamp te zien, aangezien het in de middeleeuwen werd verwoest toen de Rijn werd verplaatst. Al in de Romeinse tijd veranderde de Rijn van koers en verplaatste zich steeds verder weg van de Colonia. Toen de vitale haven geleidelijk dichtslibde, werd op enige afstand van de stadsmuren een nieuwe pier gebouwd. Al snel deden zich echter andere ontwikkelingen voor die de welvaart van de Colonia veel meer bedreigden dan de grillige rivier.

Uitdagingen en achteruitgang

In de 3e eeuw schokten interne onrust en externe bedreigingen het Romeinse rijk. Dit leidde ertoe dat de Colonia werd overspoeld en vernietigd door de Franken. Na de invasies werd het stedelijk gebied sterk verkleind en versterkt met stevig metselwerk. De naam van dit fort was waarschijnlijk Tricensimae. De meeste oudere gebouwen buiten het fort werden gesloopt. Vondsten uit de 4e eeuw suggereren dat het stadsleven uiteindelijk opdroogde als gevolg van de voortdurende onrust in deze periode.

Post-Romeinse tijd en christendom

Na het einde van de Romeinse tijd vestigden de Franken zich buiten de oude stad in individuele boerderijen en kleine dorpjes. De Romeinse invloeden op hun cultuur in de omgeving van Xanten zijn alleen te zien in de graven onder de kathedraal en in enkele nabijgelegen dorpen. Het Colonia-gebied raakte in verval en de stenen werden hergebruikt voor de bouw van het middeleeuwse stadje Xanten. De naam "Xanten" is afgeleid van "ad sanctos" ("aan de heiligen") en verwijst naar twee vroegchristelijke martelaarsgraven waarvan werd aangenomen dat ze gevonden waren op de laat-Romeinse begraafplaats ten zuiden van de kleinere herdenkingsgebouwen van Colonia. Later, in de 8e eeuw, begon de bouw van de kathedraal van Xanten, net als veel andere gebouwen in de wijde omgeving die ooit naar Xanten werden geïmporteerd voor de bouw van de Colonia.